Hamburg is met 1,9 miljoen inwoners (bijna vier keer meer dan Antwerpen) de tweede grootste stad van Duitsland. In 2011 kreeg ze de titel ‘Europese Groene Hoofdstad’. In het kader van de stadsdialoog A Plus trokken de Antwerpse Groenen met een delegatie van 30 man op inspiratiereis.

Doel? Welke lessen kunnen we trekken uit de evolutie die Hamburg heeft doorgemaakt op het gebied van duurzame stadsontwikkeling en ecologie. Student politieke wetenschappen Nicolas Masereel ging mee en maakte onderstaand verslag.

Al jaren bouwt Hamburg aan een gezonde, leefbare stad. Die Grünen zitten er mee aan het roer en zetten sterk in op duurzaamheid en ecologie in een drukke, stedelijke context. Wij gingen op verkenning en bezochten vier inspirerende projecten. 

Een autostrade overkappen? Ja, het kan!  

De A7 is een drukke autostrade die dwars door Hamburg loopt. De geluidshinder voor de omwonenden is ondraaglijk. Sinds 2009 wordt er gewerkt aan een overkapping, die tegen 2027 klaar moet zijn.  Vijfentwintig jaar geleden geloofde niemand dat zo’n overkapping er ooit zou komen, maar wat niemand voor mogelijk hield, is vandaag realiteit. Een autostrade overkappen? Ja, het kan!

In tegenstelling tot het Antwerpse overkappingsdossier waar luchtvervuiling een zeer belangrijke rol speelt, wordt de overkapping in Hamburg in de eerste plaats gerealiseerd om nieuw woongebied te realiseren. De leefbaarheidsoverwegingen spelen uiteraard ook mee, maar in mindere mate.

Het aantal inwoners in Hamburg neemt in recordtempo toe en de stad kampt al jaren met een tekort aan betaalbare woningen. De gebieden naast de bestaande autostrade zijn door de enorme geluidsoverlast onleefbaar. Door de worden ze wel  leefbaar en kan er worden gebouwd.  Bovendien is er nood aan extra rijstroken en moet de geluidsoverlast van de A7 voor de huidige bewoners rond de autostrade worden beperkt. Ook die problemen worden met het huidige plan opgelost.

Op de overkapping zelf wordt niet gebouwd, maar er komen open groene ruimtes en volkstuintjes. De bestaande volkstuintjes krijgen hier een nieuwe plek, waardoor de vrijgekomen grond als nieuwe ruimte kan worden gebruikt voor stadsontwikkeling- en uitbreiding. De overkapping biedt dus heel wat mogelijkheden om iets te doen aan het woningtekort. Er worden drie grote stukken overkapt, in totaal goed voor iets meer dan 3,6 km.

Ikea Altona: de allereerste Inner-City Ikea

Hamburg is de trotse eigenaar van de allereerste Inner-City Ikea ter wereld. Ikea noemt zijn normale winkels ‘potato-field-filialen’. Dit omdat ze erg veel plaats innemen, een stuk uit de stad liggen en omringd worden door een gigantische parking. Bij Ikea Altona gooiden ze deze zekerheden helemaal overboord en gingen ze voluit voor een winkel midden in de stad.

Ikea Altona ligt in het dichtbevolkte district Altona (3.265 inwoners per vierkante kilometer).  Het aantal parkeerplaatsen werd gehalveerd en de verkoopoppervlakte verminderde met 20% . Onderzoek toont aan dat 80 procent van de bezoekers te voet komt en slechts 20 procent met de wagen. Bij een ‘normale’ winkel buiten de stad komt meer dan 90 procent met de auto.

Ikea is natuurlijk een winkel die voornamelijk grote meubels verkoopt, die moeilijk te voet kunnen worden vervoerd. Daarom biedt deze City Ikea een hele reeks alternatieven aan om alsnog uw aangekochte meubelonderdelen zonder auto thuis te krijgen. Zo zijn er bakfietsen ter beschikking of kan je een winkelkarretje huren om de eigenhandig naar huis te rijden.  Ikea werd door de stad ook erg gereguleerd op gebied van licht -en geluidspollutie wat natuurlijk noodzakelijk is voor een nieuwbouw en verandering in de wijk van dat formaat. Volgens de mensen van Ikea heeft de komst van dit filiaal ervoor gezorgd dat de buurt errond is heropgeleefd.

Toch waren niet alle groenen overtuigd van dit City-concept en kwamen er heel wat kritische vragen en bemerkingen. Onder meer over het aanzuigen van extra verkeer naar de stad en de concurrentie voor de plaatselijke middenstand.

De Hamburgse Grünen

Tijdens onze vierdaagse studiereis kregen we ook de kans om in gesprek te gaan met de groenen van Hamburg. Plaats van ontmoeting was  ‘die Hamburgische burgerschaft’ waarin zowel het Hamburgse parlement als het gemeentehuis is gevestigd. De fractieleider van de groene fractie in het parlement, Anjes Tjarks,  gaf ons een rondleiding en vertelde ons bij koffie en gebak waar hij en de Antwerpse Grünen zich mee bezig houden in de tweede grootste stad van Duitsland, een stad die ook de tweede grootste haven van Europa heeft.  

Die Grünen willen van Hamburg een echte ‘bike city’ maken. Hun doel? 25% fietsers in het verkeer. In onze ogen is dat weinig, maar de Duitse groenen benadrukken dat Hamburg een echte autostad is en dat ze nog een hele weg te gaan hebben op dat vlak. 25% is dus best ambitieus.

Ze willen dit bereiken door 50 km per jaar aan nieuwe fietspaden aan te leggen. Alle bussen moeten trouwens ten laatste binnen 20 jaar elektrisch zijn, er worden dus geen niet-elektrische bussen meer aangekocht. De Grünen hechten veel belang aan het duurzamer maken van de energie -en warmtevoorzieningen. Dit door het energie- en warmtenet  terug te kopen om het vervolgens duurzamer te laten functioneren. Een voorbeeld van zo’n optimalisatie is het gebruik van industriële restwarmte voor de Hamburgse huishoudens, een erg belangrijke innovatie om het doel van 80% herbruikbare warmte te halen.

Onze Hamburgse collega’s strijden ook hard voor een sterke uitbouw van hun hoger onderwijs en  het daarbij horende wetenschappelijk onderzoek. Door de sterke aanwezigheid van industrie en een bloeiende haven is wetenschappelijk onderzoek cruciaal om te kunnen blijven innoveren en  produceren.

Van oorlogsbunker tot energiecenter

In Hamburg staan nog twee bunkers uit de Tweede Wereldoorlog recht. De ene wordt momenteel omgebouwd tot een ontmoetings- en kunstencentrum; de andere heeft in het kader van de Hamburgse ‘internationale bauausstellung’(IBA) een nieuwe bestemming gekregen als energiecenter. Meer dan 3.000 huishoudens worden er mee verwarmd.

 IBA is meer dan een bouwtentoonstelling.  Wat er echt toe doet, is de bijhorende stadsontwikkeling. De Duitse overheid start een IBA op in een gebied dat getroffen is door economische achteruitgang. Dat gebied geeft ze dan 10 jaar lang economische impulsen zodat het erna weer helemaal meekan.

De IBA-bunker werd omgebouwd tot een energiebunker, de overheid wekt er stroom in op voor de meeste gebouwen in de buurt, onder meer ook de gebouwen  die gebouwd werden in het teken van diezelfde IBA in 2007. Het totaal aan geproduceerde energie in de bunker komt uit volgende energiebronnen: restwarmte van nabijgelegen industrie, natuurlijke gasboilers, zonne-energie via zonnepanelen en warmtekrachtkoppeling door biogas. De bunker verzorgt voor ongeveer 3.000 huishoudens de warmte en voor 1.000 gebouwen de elektriciteit. Door deze duurzame energie –en warmteopwekking zorgt de energiebunker voor 6.600 ton minder CO2 uitstoot. De bunker heeft door dit project een tweede leven gekregen, van nazibunker naar energiebunker.  Een knap staaltje van herbestemming.

Hafencity: een bloeiend nieuw stadsdeel

Hafencity is een mooi voorbeeld van extreme stadontwikkeling. In een aantal jaren tijd schoot een volledig nieuw stadsdeel als een paddenstoel uit de grond. Vandaag is het één van de meest geliefde én bezochte plekken in Hamburg, met bezoekers vanuit alle hoeken van de wereld.

Vóór Hafencity was dit deel van de stad havengebied. later raakte het verwaarloosd  doordat de te grote boten er niet meer konden komen. Begin jaren ‘90 was de stad dringend op zoek naar nieuwe bouwgrond om de woningnood tegen te gaan (cfr. overkapping A7). De grond was (en is nog steeds) eigendom van de stad, een kostbaarheid die het stadsbestuur niet aan zich liet voorbijgaan.

Deze gigantische lap grond was de perfecte plek om een flink staaltje van stadsontwikkeling te tonen. De stad verhuurt  via een soort stedelijk bedrijf de bouwgronden op basis van een hele reeks strenge eisen. Zo wordt er verwacht dat elk gebouw zowel een publieke als private functie heeft. Ook qua duurzaamheid zijn er strenge eisen. Zo mag er per appartement maximum 0,4 parkeerplaatsen worden gebouwd. De helft van de alle parkingplaatsen wordt bovendien gereserveerd voor elektrische wagens of autodeelsystemen zoals Cambio.

Door de nabijheid van het vele water en het beperkte aantal wagens, hangt er een aangename rust in Hafencity. Eén van de absolute blikvangers is de zopas geopende Elbphilarmonie, een ontwerp van Herzog & de Meuron. Dit imposante concertgebouw biedt een machtig uitzicht op de Elbe, de achterliggende haven en de bruisende stad die Hamburg is.

Met dank aan Nicolas Masereel voor het verslag en Bob Reijnders voor de foto’s.